عکسهایی از خطّه فریومد / فرومد
زیر مجموعه وبلاگ خطّه فریومد / فرومد ( تاریخی ، علمی ، فرهنگی )عکسهایی از خطّه فریومد / فرومد
زیر مجموعه وبلاگ خطّه فریومد / فرومد ( تاریخی ، علمی ، فرهنگی )
مدیحه گویی
ابن یمین فریومدی
محمود عنبرانی ، کیهان اندیشه ، آذر و دی ،1371 شماره 45 ، ص 101 ـ 106
سروده هاى ابن یمین چون سفرهایش بیشتر اوقات به میل و اختیار خودش نبوده چُنانکه گفته است :
من بنـده را به درگه عالى خویش خواند ..... با لطـفِ بى نهــایت و با بـــرّ بى شمـار
تـا در رکـابِ مـوکـبِ کشـورگشـــــاىِ او ..... برسـم جنـابِ حضـرتِ سلطــانِ کـامکـار
سلطانِ تاج بخش و شهنشاه تخت گیر ..... کـز وى گـرفـت افسـر و اورنـگ ، اشتهار
دیوان ابن یمین ، ص 106
و این هنگامى است که طغاتیمور وى را به دربار خود خوانده است . به همین ترتیب در شعر دیگرى سروده است :
بنده را شاهنشه عادل طلب فرموده بود ..... تا به درگاهش کنم تقدیم ، رسمِ چاکرى
دیوان ابن یمین ، ص 163
حتّى در سالهاى پایان زندگى نیز او را به مسافرت در رکاب شاه مى خوانده اند . ولى شاعر به هر بهانه اى از همراه شدن با امیران و فرمانروایان دورى مى جُسته است و طىّ فرستادن قطعه اى عُذر مى خواسته :
به عزمِ سفر شاهِ جمشید فـرّ ..... برافراخت رایت به خورشید بـر
شنیــدم زِ گفتــار کـــار آگهـى ..... که فرموده شاهنشه بَحر و برّ
کـه ابن یمین نیــــز اقبـــال وار ..... در این رَه ببندد به خدمت کَمَر
زمستان و پیرى و بى حاصلى ..... بریـن صـورت ار کـرد بایـد سفـر
پس آن بهْ اجازت دهد تا به جان .... دعاگوى مى باشمش در حَضَـر
دیوان ابن یمین ، ص 84 و 85
ابن یمین در قصیده هایش شصت و پنج تن از امیرانِ خراسان ، هرات و سربداران را نام برده است ، و در بیشتر جنگهاى سربداران حضور داشت :
بى عنایت گر بود گردون دون با من چه باک ..... چون عنایتهاى شاهنشاه دوران با من است
دیوان ابن یمین ، ص ؟
او در غزلسرایى ، قصیده سرایى ، سرودنِ رُباعى ، ترکیب بَند و ترجیع بَند ، استاد دورۀ خودش بوده و سروده هایش از جمله شاهکارهاى ادبیّات فارسى است . وى شیعى مذهب بود و در ستایشِ ائمّه اطهار (ع) شعرهایى دارد ، و از نخستین شاعرانى است که در سوگِ شهداى کربلا مرثیه سروده است .
در زمینۀ ارتباط با فرمانروایان و وزیرانِ همدوره اش حرف بسیار است . ولى باید دانست که بیشترِ دانشمندان بویژه شاعران به میلِ خود و به دلخواه ، تَن به این کار نمى داده اند ، چُنانکه بارها ابن یمین گفته است :
خسرو گیتى ستان سلطان عزّالدّین که اوست ... از سلاطین هنـــرپـــرور جهــــان را یـــادگـــــــار
کـرد اشــارت تـا بـه غـوّاصــى فکـــر ابـن یمیـن ... از میـــانِ بحـرِ خـاطــر « گـوهــر » آرد بـر کنـــار
دیوان ابن یمین ، ص 96
« و اى بسا که در سرودنِ این مدایح ، مأمور و مجبور بوده اند . به این معنى که از شاعر مى خواسته اند براى روزهاى بار عام ، اَعیاد ، جشنها ، فتح و پیروزیهایى که بر دشمنان مى یافته اند قصایدى بسازند . »
هنگامِ ستایشِ شاه به عدل و داد ، شاعر مىخواسته است بدیهاى ظلم را یادآور شود و به شاهِ ستمگر ، زشتیهاى آن را گوشزد کند . زیرا آنان گوشِ شنوایى براى نصیحت و پند و اندرز نداشته اند و چه بسا از غرور و نِخوت ، فردِ ناصح را از دمِ تیغ مى گذرانده اند .
چُنانکه انوشیروانِ عادل ! به نویسنده اى که مخالفِ رأى غلطِ او جمله اى گفت ، شاه پرسید : از چه فرقه اى هستى ؟ گفت : کاتبم . دستور داد با دوات آن قدر بر سرش بکوبند تا جان به جان آفرین تسلیم کرد .
چند نُکته درباره ابن یمین
علی تهرانی ، کیهان اندیشه ، بهمن و اسفند ، 1371 شماره 46 ، ص 199 ـ 206
مقالۀ آقای محمود عنبرانی را تحتِ عنوانِ « ابن یمین فریومدی » در شمارۀ 45 آن نشریه خواندم . چند نُکته را قابل توجّه و تذکّر می دانم :
1ـ آقای عنبرانی سعی کرده اند که مدایحِ او را از سلاطین و اُمرا و وزراء جائر توجیه نموده و سرودنِ آنها را اجباری جلوه دهند و اینکه شاعر هنگامِ مدحِ آنها به عدل ، می خواسته زشتی ظلم را یادآوری کند . مراجعه به دیوانِ او نشان می دهد که مدایحِ ابن یمین غلیظ تر از آن بوده که از روی اجبار باشد هنگامی که برای طغاتیمورخان مغول می سراید :
شاهی که با ولیّ و عَدو گاه لطف و عُنف ..... خُلــــق نبیـش بـاشـد و عَــدلِ عُمَــر کنـد
دیوان ابن یمین ، ص61 ، بیت 1282 دیوان
تـا در میـانِ خَلـق بـود آن کـه مصطفــی ..... احکــامِ انبیـا همـه بـر طـرفِ رَف نهـــــاد
پیـش خــدایِ عَــرش تـو را بـاد دستگیــر ...... شاهی که پـای بر سرِ خـاکِ نجـف نهـاد
دیوان ابن یمین ، ص 67 ، ابیات 7 و 1406
شَهی که خنجر او کرد در مَساکنِ خَصم ..... کـه ذوالفقـــار علـی در حصـارِ خیبـر کـرد
دیوان ابن یمین ، ص 71 ، بیت 1510
ز عَـدلِ او شده با گـوسفند ، گـرگ چُنـان ..... که می توان ز شَفَقّت سگ شبـان گفتن
دیوان ابن یمین ، ص 138 ، بیت 3084
در روزگــارِ عـــــــدلِ تـو از یُمــنِ رأفتـت ..... نُوشَد بـرّه دلیـر زِ پستـانِ شیـر ، شیـر
دیوان ابن یمین ، ص 423 ، بیت 8754
ابیاتِ اغراق آمیز دربارۀ دیگر اُمرا و سلاطین و بزرگانِ وقتِ خراسان ، فراوان است که فقط باید به دیوانِ او مراجعه کرد .
نکته های بعدی پیدا نشد .
مکاتبۀ ابن یمین و پدرش
مخاطبان محترم از روز پنج شنبه 17 / 2 / 1394 در سایت بلاگفا اشکال به وجود آمده و امکان ورود به بخش مدیریت نیست ، مطلب این هفته موقّتا در اینجا درج شد تا بعد به خطّۀ فریومد منتقل شود .
مکاتبۀ ابن یمین و پدرش
در کتابِ تذکرة الشّعراء در شرحِ حالِ ابن یمین نوشته شده است : « و مَرقَدِ منوّر او به فریومد در صومعۀ والد اوست ، در پهلویِ والِد ( رَوَّحَ اللهُ روحَهُما وَ اَرسَلَ اِلَینا فُتُوحَهُما ) . ( تذکرة الشّعراء ، دولتشاه سمرقندی / 207 ) یعنی آرامگاهی که امروز در فرومد مشهور به آرامگاهِ ابن یمین است در واقع آرامگاهِ پدر و پسر دو شاعرِ نامدارِ فریومدی است . آرامگاهی که تا قبل از تعمیر ( سال 1353 خورشیدی ) در زبانِ مردمِ روستا به « دوبرَرو » معروف بود . « دوبرَرو » البتّه به معنای صومعه و خانقاه است .
دو قصیدۀ ذیل در دیوان ابن یمین درج شده ، امّا مرحوم رشید یاسمی در کتاب « احوال ابن یمین » گفته است که این دو قصیده مکاتبۀ ابن یمین با پدرش می باشد .
نامۀ محمود بن یمین به پدرش
یـا ربّ از من خبـــری سـویِ خـراسان که بَرَد ؟ ..... قصّــــۀ دردِ دلِ مــن ســویِ درمــــان که بَرَد ؟
سخـنِ ذرّه کـه گــویــد بـرِ خــورشیـــدِ فَلَـک ؟ ..... نـالــۀ بُلـبُـلِ شیـــدا بـه گُـلـستــــــان که بَرَد ؟
کَــس نـدانــم ، کـه رسـاند برِ جانان سخنـم ؟ ..... از گــدایــی سخنــی بــر درِ سلطــان که برد ؟
زُلـفِ او را چـو پـریشــانـی خـود هست تمـــام ..... پیــشِ او نــــــامِ دلِ زارِ پــریشـــــــان که بَرَد ؟
جـــــــانِ مـن تشنـه و لعـلِ لـبِ او آبِ حیـــات ..... تشنـه ای را به لبِ چشمـۀ حَیـــــوان که بَرَد ؟
یـوسُـف است او و مـن انـدر غـمِ او یعقــــوبـم ..... ســـوزِ یعقــوب سویِ یـوسُـفِ کنعـان که بَرَد ؟
جـان فـرستــادمی ای کـاش کَسی می بُردی ..... تُحفه ای سخت حقیر است به جانان که بَرَد ؟
گیـرم احـوالِ دلـــم دوست رسـانـد بـرِ دوست ..... وصـفِ شـوقـم بـرِ آن منبــعِ حَیـــــوان که بَرَد ؟
آنگَـه از روح قُـدُس عقـــــل بـه خَلـوت پـرسیـد ..... کـز شَــرَف ره بـه سـوی ذروۀ کیــوان که بَرَد ؟
روحِ قُــدسـی زِ ســرِ دانـشِ و حیـــرت گفتـش ..... آصـــــفِ عهــــد یمیــن دُوَل اسـت آن که بَرَد ؟
آن کـه جُـز دست و دلِ او بـه گَـهِ جُـود و کَــرَم ..... مـی نــدانـم بـه جهـان آبِ یَـم و کــان که بَرَد ؟
بـــارز دفتــــــرِ دیـــــوانِ وجـــــود اسـت ار نـی ..... یـــادِ دفتـــر کِــه کنـــد راه بــه دیــوان که بَرَد ؟
خــاطـــــرِ او بـه گَــهِ فکـــــر بَــرد راه بـه غیـب ..... راه دشــوار بـه جُـز خـاطــرش آســان که بَرَد ؟
صــاحبـــا چــون صفــتِ قَصـــرِ مَعــــالیــت رود ..... نـــامِ ایــن طــارم فیــــروزۀ گَــــــــردان که بَرَد ؟
شعــر نـزدِ تــو فـرستــادم و عقلم می گفت : ..... رشحـۀ کــوزه سـویِ لُجّــۀ عُمّــــــــان که بَرَد ؟
این ثنــا رفـع همــی کردم و عقلم می گفت : ..... شَـرم بـادت پســرا ، زیـره به کـرمــان که بَرَد ؟
بـا همـه نَضــرت و سیــرابـی گُلهــای بهشـت ..... شـاخِ خَضــرای دَمَـن تُحفـه به رضـوان که بَرَد ؟
تـو سُلیمـانـی و مـن مــورم و جُـز مـورِ ضعیـف ..... نُـزلِ پـــــــــای ملخـی نــزدِ سُلیمــان که بَرَد ؟
بی تــو زنـــدان بُـــوَدم گر همه بــاغِ اِرَم است ..... بهــر گُــل گــر نَبُــــوَد راه بــه بُستــان که بَرَد ؟
خــود گـرفتـم مـن اگــــــر در خـورِ زنــدان بودم ..... مُفلسی را چو من ای خواجه به زندان که بَرَد؟
گـر مـرا جـــــــان و دل انــدر ســرِ کــارِ تــو رَوَد ..... با تو ای جــان و دلم ، نامِ دل و جــان که بَرَد ؟
بـر دُعـا ختـم کُـن ای ابن یمیـن بیـش مگــوی ..... نُطـقِ بـاقـل به فصـاحـت برِ سَحبـــان که بَرَد ؟
خود گرفتـم سخنت هست همـه سِحــرِ حلال ..... سِحـر آخـر به سویِ مـوسـی عِمـران که بَرَد ؟
بــــــادت از دورِ فَلَـک عُمــــر در اقبــــال فــزون ..... خـود بینـــــدیـش کـه تـا راه بـه دوران که بَرَد ؟
دیوان ابن یمین ، ص 78 ـ 79
پاسخ یمین الدّین طُغرایی به پسرش محمود
خبـری سـویِ نگـــــــارم به خـراسـان که بَرَد ؟ ..... قصّـۀ ذرّه بـه درگـــــــــاهِ خــور آسـان که بَرَد ؟
به سویِ یوسُفِ مصری که چو جان است عزیز ..... خبــرِ سـوختــــــــــۀ کـــورۀ کَنعـــــان که بَرَد ؟
قصّـــۀ مـن کِـه تـوانـد کـه بـر او بـرخـــــوانــد ؟ ..... ور بخـوانــد وَرقـــی چنــد بــه پــایــان که بَرَد ؟
یا از آن مِهــر کـه در جـــانِ من از جـانـان است ..... به همـان مُهـر و نشانی سویِ جانان که بَرَد ؟
از سکنــدر خبـــــر آنکــه جگـــرتشنـــه بمــانـد ..... بـه خَضِــر بـر طـرفِ چشمــۀ حَیــــوان که بَرَد ؟
زآنکـه در مـرکـزِ غـم نقطـه صفـت مـانـد سخن ..... بـه محیطـی کـه بُــوَد منــزلِ کیــــوان که بَرَد ؟
نـــــالـــۀ بُلبـُـلِ دلســــــوختــه در بنـــدِ قَفَــس ..... صبحـدم مـوسمِ گُـل ، سویِ گُلستان که بَرَد ؟
ایـن نـه دردی است که پنهـان بتـوان داشتنش ..... ور از ایـن در گُـــذَرد راه بــه درمــــــان که بَرَد ؟
بی تـو آن را کـه اَقــالیــمِ جهـــان زنـدان است ..... چـون شود شیفتـه ، دیـوانه به زنـدان که بَرَد ؟
غـمِ دلبنــــدم و ســودایِ جگـــرگــوشـه مــــرا ..... هست جـایـی کـه در آن راه بـه امکان که بَرَد ؟
قُـــرّة العیــنِ من ای جـــان و جهــــان محمـــود ..... صبـــر را روزِ جــدایــی زِ تــو فــــرمــان که بَرَد ؟
سـاعتی نیست کـه یـادِ تـو مـرا همـدم نیست ..... از تـو خـود نـامِ فـرامـوشی و نسیـان که بَرَد ؟
گفت گـردون چـو مـرا بــارِ غمـت بـر جــــان دید ..... جُــز تـو ای شیفتـه ایــن بـــارِ فــراوان که بَرَد ؟
بـه دعــــای مـن اگـر چنــــــد زِ غـم گــریــانــم ..... رَقَـــمِ شـــادی از آن چهـــرۀ خنــــدان که بَرَد ؟
جُـز مـن و جُـز تو به دستوری « دستورِ جهان » ..... گـویِ فضـل و هنـر از اهـلِ خــراسـان که بَرَد ؟
دیوان ابن یمین ، ص 56 ـ 57
رشید یاسمی افزوده است : معلوم می رود که « دستورِ جهان » خواجه علاءالدّین وزیر است و پدر نزدِ او اقامت داشته ، پسر در خارج بیهق ، وطن غالب می رود که در جُرجان بوده است زیرا که شعرِ طُغرایی :
سخن چشمۀ چشمم که هرندی است روان ..... چون هرندش به روانی سویِ جرجان که بَرَد ؟
اشاره به همین است .
« هرند » نامِ رودی است در نواحی جرجان ، که منبعِ آن از کوههای دیناری منفجر شود و از جانب ، چشمه ها بدان می ریزد و مددها بدان پیوندد . ( فرهنگ جهانگیری ـ لغت هرند )
و در موردِ مصرع « خبری سویِ نگارم به خراسان که بَرَد ؟ » نوشته است : از سوقِ عبارت معلوم است « خبری سویِ نگارم زِ خراسان که بَرَد ؟ » [ درست است . ]
احوال ابن یمین ، رشید یاسمی ، ص 10 ـ 11
در « لغت نامه دهخدا » ذیل واژۀ « هَرند » نوشته شده است : هَرند رودخانه ای است بسیار عظیم در نواحی جرجان که از آن جز به شناوری و کشتی نتوان گذشت ( برهان ) . چون به حدودِ استرآباد رسد از پهلوی آق قلعه گُذر کرده به دریای خزر می ریزد . (آنندراج ) . رودی است به حدودِ خراسان که آن را رود هَرند خوانند . از کوه طوس برود . بر حدودِ آستو و جرمکان برود و میانۀ گرگان ببرد و به شهر آبسکون برود و به دریای خزران افتد . ( حدود العالم )
سخن از چشمۀ چشمم که هَرندی است روان ..... چون هَـرندش به روانی سوی جُـرجـان ببرد
( ابن یمین ) از آنندراج
این بیت در دیوان ابن یمین به تصحیح « مرحوم حسینعلی باستانی راد » نیست .
