مکاتبۀ ابن یمین و پدرش

مخاطبان محترم از روز پنج شنبه 17 / 2 / 1394 در سایت بلاگفا اشکال به وجود آمده و امکان ورود به بخش مدیریت نیست ، مطلب این هفته موقّتا در اینجا درج شد تا بعد به خطّۀ فریومد منتقل شود .

مکاتبۀ ابن یمین و پدرش

در کتابِ تذکرة الشّعراء در شرحِ حالِ ابن­ یمین نوشته شده است :  « و مَرقَدِ منوّر او به فریومد در صومعۀ والد اوست ، در پهلویِ والِد ( رَوَّحَ اللهُ روحَهُما وَ اَرسَلَ اِلَینا فُتُوحَهُما ) . ( تذکرة الشّعراء ، دولتشاه سمرقندی / 207 ) یعنی آرامگاهی که امروز در فرومد مشهور به آرامگاهِ ابن­ یمین است در واقع آرامگاهِ پدر و پسر دو شاعرِ نامدارِ فریومدی است . آرامگاهی که تا قبل از تعمیر ( سال 1353 خورشیدی ) در زبانِ مردمِ روستا به « دوبرَرو » معروف بود . « دوبرَرو » البتّه به معنای صومعه و خانقاه است .

دو قصیدۀ ذیل در دیوان ابن­ یمین درج شده ، امّا مرحوم رشید یاسمی در کتاب « احوال ابن­ یمین » گفته است که این دو قصیده مکاتبۀ ابن ­یمین با پدرش می ­باشد .

نامۀ محمود بن یمین به پدرش

یـا ربّ از من خبـــری سـویِ خـراسان که بَرَد ؟ ..... قصّــــۀ دردِ دلِ مــن ســویِ درمــــان که بَرَد ؟

سخـنِ ذرّه کـه گــویــد بـرِ خــورشیـــدِ فَلَـک ؟ ..... نـالــۀ بُلـبُـلِ شیـــدا بـه گُـلـستــــــان که بَرَد ؟

کَــس نـدانــم ، کـه رسـاند برِ جانان سخنـم ؟ ..... از گــدایــی سخنــی بــر درِ سلطــان که برد ؟

زُلـفِ او را چـو پـریشــانـی خـود هست تمـــام ..... پیــشِ او نــــــامِ دلِ زارِ پــریشـــــــان که بَرَد ؟

جـــــــانِ مـن تشنـه و لعـلِ لـبِ او آبِ حیـــات ..... تشنـه ­ای را به لبِ چشمـۀ حَیـــــوان که بَرَد ؟

یـوسُـف است او و مـن انـدر غـمِ او یعقــــوبـم ..... ســـوزِ یعقــوب سویِ یـوسُـفِ کنعـان که بَرَد ؟

جـان فـرستــادمی ای کـاش کَسی می ­بُردی ..... تُحفه­ ای سخت حقیر است به جانان که بَرَد ؟

گیـرم احـوالِ دلـــم دوست رسـانـد بـرِ دوست ..... وصـفِ شـوقـم بـرِ آن منبــعِ حَیـــــوان که بَرَد ؟

آنگَـه از روح قُـدُس عقـــــل بـه خَلـوت پـرسیـد ..... کـز شَــرَف ره بـه سـوی ذروۀ کیــوان که بَرَد ؟

روحِ قُــدسـی زِ ســرِ دانـشِ و حیـــرت گفتـش ..... آصـــــفِ عهــــد یمیــن دُوَل اسـت آن که بَرَد ؟

آن کـه جُـز دست و دلِ او بـه گَـهِ جُـود و کَــرَم ..... مـی ­نــدانـم بـه جهـان آبِ یَـم و کــان که بَرَد ؟

بـــارز دفتــــــرِ دیـــــوانِ وجـــــود اسـت ار نـی ..... یـــادِ دفتـــر کِــه کنـــد راه بــه دیــوان که بَرَد ؟

خــاطـــــرِ او بـه گَــهِ فکـــــر بَــرد راه بـه غیـب ..... راه دشــوار بـه جُـز خـاطــرش آســان که بَرَد ؟

صــاحبـــا چــون صفــتِ قَصـــرِ مَعــــالیــت رود ..... نـــامِ ایــن طــارم فیــــروزۀ گَــــــــردان که بَرَد ؟

شعــر نـزدِ تــو فـرستــادم و عقلم می ­گفت : ..... رشحـۀ کــوزه سـویِ لُجّــۀ عُمّــــــــان که بَرَد ؟

این ثنــا رفـع همــی­ کردم و عقلم می ­گفت : ..... شَـرم بـادت پســرا ، زیـره به کـرمــان که بَرَد ؟

بـا همـه نَضــرت و سیــرابـی گُلهــای بهشـت ..... شـاخِ خَضــرای دَمَـن تُحفـه به رضـوان که بَرَد ؟

تـو سُلیمـانـی و مـن مــورم و جُـز مـورِ ضعیـف ..... نُـزلِ پـــــــــای ملخـی نــزدِ سُلیمــان که بَرَد ؟

بی ­تــو زنـــدان بُـــوَدم گر همه بــاغِ اِرَم است ..... بهــر گُــل گــر نَبُــــوَد راه بــه بُستــان که بَرَد ؟

خــود گـرفتـم مـن اگــــــر در خـورِ زنــدان بودم ..... مُفلسی را چو من ای خواجه به زندان که بَرَد؟

گـر مـرا جـــــــان و دل انــدر ســرِ کــارِ تــو رَوَد ..... با تو ای جــان و دلم ، نامِ دل و جــان که بَرَد ؟

بـر دُعـا ختـم کُـن ای ابن­ یمیـن بیـش مگــوی ..... نُطـقِ بـاقـل به فصـاحـت برِ سَحبـــان که بَرَد ؟

خود گرفتـم سخنت هست همـه سِحــرِ حلال ..... سِحـر آخـر به سویِ مـوسـی عِمـران که بَرَد ؟

بــــــادت از دورِ فَلَـک عُمــــر در اقبــــال فــزون ..... خـود بینـــــدیـش کـه تـا راه بـه دوران که بَرَد ؟

دیوان ابن ­یمین ، ص 78 ـ 79

پاسخ یمین­ الدّین طُغرایی به پسرش محمود

خبـری سـویِ نگـــــــارم به خـراسـان که بَرَد ؟ ..... قصّـۀ ذرّه بـه درگـــــــــاهِ خــور آسـان که بَرَد ؟

به سویِ یوسُفِ مصری که چو جان است عزیز ..... خبــرِ سـوختــــــــــۀ کـــورۀ کَنعـــــان که بَرَد ؟

قصّـــۀ مـن کِـه تـوانـد کـه بـر او بـرخـــــوانــد ؟ ..... ور بخـوانــد وَرقـــی چنــد بــه پــایــان که بَرَد ؟

یا از آن مِهــر کـه در جـــانِ من از جـانـان است ..... به همـان مُهـر و نشانی سویِ جانان که بَرَد ؟

از سکنــدر خبـــــر آنکــه جگـــرتشنـــه بمــانـد ..... بـه خَضِــر بـر طـرفِ چشمــۀ حَیــــوان که بَرَد ؟

زآنکـه در مـرکـزِ غـم نقطـه­ صفـت مـانـد سخن ..... بـه محیطـی کـه بُــوَد منــزلِ کیــــوان که بَرَد ؟

نـــــالـــۀ بُلبـُـلِ دلســــــوختــه در بنـــدِ قَفَــس ..... صبحـدم مـوسمِ گُـل ، سویِ گُلستان که بَرَد ؟

ایـن نـه دردی است که پنهـان بتـوان داشتنش ..... ور از ایـن در گُـــذَرد راه بــه درمــــــان که بَرَد ؟

بی ­تـو آن را کـه اَقــالیــمِ جهـــان زنـدان است ..... چـون شود شیفتـه ، دیـوانه به زنـدان که بَرَد ؟

غـمِ دلبنــــدم و ســودایِ جگـــرگــوشـه مــــرا ..... هست جـایـی کـه در آن راه بـه امکان که بَرَد ؟

قُـــرّة العیــنِ من ای جـــان و جهــــان محمـــود ..... صبـــر را روزِ جــدایــی زِ تــو فــــرمــان که بَرَد ؟

سـاعتی نیست کـه یـادِ تـو مـرا همـدم نیست ..... از تـو خـود نـامِ فـرامـوشی و نسیـان که بَرَد ؟

گفت گـردون چـو مـرا بــارِ غمـت بـر جــــان دید ..... جُــز تـو ای شیفتـه ایــن بـــارِ فــراوان که بَرَد ؟

بـه دعــــای مـن اگـر چنــــــد زِ غـم گــریــانــم ..... رَقَـــمِ شـــادی از آن چهـــرۀ خنــــدان که بَرَد ؟

جُـز مـن و جُـز تو به دستوری « دستورِ جهان » ..... گـویِ فضـل و هنـر از اهـلِ خــراسـان که بَرَد ؟

دیوان ابن ­یمین ، ص 56 ـ 57

رشید یاسمی افزوده است : معلوم می ­رود که « دستورِ جهان » خواجه علاءالدّین وزیر است و پدر نزدِ او اقامت داشته ، پسر در خارج بیهق ، وطن غالب می­ رود که در جُرجان بوده است زیرا که شعرِ طُغرایی :

سخن چشمۀ چشمم که هرندی است روان ..... چون هرندش به روانی سویِ جرجان که بَرَد ؟

اشاره به همین است .

« هرند » نامِ رودی است در نواحی جرجان ، که منبعِ آن از کوههای دیناری منفجر شود و از جانب ، چشمه ­ها بدان می­ ریزد و مددها بدان پیوندد . ( فرهنگ جهانگیری ـ لغت هرند )

و در موردِ مصرع « خبری سویِ نگارم به خراسان که بَرَد ؟ » نوشته است : از سوقِ عبارت معلوم است « خبری سویِ نگارم زِ خراسان که بَرَد ؟ » [ درست است . ]

احوال ابن­ یمین ، رشید یاسمی ، ص 10 ـ 11

در « لغت نامه دهخدا » ذیل واژۀ « هَرند » نوشته شده است : هَرند رودخانه­ ای است بسیار عظیم در نواحی جرجان که از آن جز به شناوری و کشتی نتوان گذشت ( برهان ) . چون به حدودِ استرآباد رسد از پهلوی آق قلعه گُذر کرده به دریای خزر می ­ریزد . (آنندراج ) . رودی است به حدودِ خراسان که آن را رود هَرند خوانند . از کوه طوس برود . بر حدودِ آستو و جرمکان برود و میانۀ گرگان ببرد و به شهر آبسکون برود و به دریای خزران افتد . ( حدود العالم )

سخن از چشمۀ چشمم که هَرندی است روان ..... چون هَـرندش به روانی سوی جُـرجـان ببرد

( ابن یمین ) از آنندراج

این بیت در دیوان ابن­ یمین به تصحیح « مرحوم حسینعلی باستانی راد » نیست .