مرغ و خروس

ماههای فروردین و شهریور بیشتر فرومدیها به زادگاهشان بر می ­گردند و اگر همزمان با ماههای رمضان و محرّم نباشد بیشترین عروسی رُخ می ­دهد . دکتر علی اکبر معینی شعری با گویشِ فرومدی آمیخته با طنز و واقعیّت در این زمینه برای شما  فرستاده است :

 

مُـرغ و خـروس

هو بِچا خوب گُوش کِنین مِ « اکبَرام »

دِ ای دِنیا غُصَّه و غِم نِدَرام

آهای بچّه­ ها خوب گوش کنید : من « اکبر » : هستم ، در این دنیا غصّه و غم ندارم .

گوش کِنین ای قِصِّه ­ها راسته هَمَش

شِعرا « اَکبَر » قَطِق و ماستِ هَمَش

گوش کنید : این قصّه­ ها همه­ اش راست است ، شعرهای اکبر قاطق و ماست است .

یَک خِروس بو و یَکی مَردَکی پیر

پیرمَرد مِدایِشَ ماست و فِطیر

یک خروس با پیرمردی بود که به خروس ماست و فطیر می ­داد .

خروسَک به جو سِحَر ، نِمازی شوم

بنگ مِدا تمرین مِکِرد اَروم اَروم

خروس به جای سحر ، نماز شام / غروب بانگ می ­داد و آرام آرام تمرین می ­کرد .

سِحَری روزی زِمِستو صِحَبی آقا خِروس

مِشنِوَه بانگ خِروس : عروس عروس !

سحرِ یک روز زمستان ، صاحبِ آقا خروس می ­شنود که خروس بانگ می ­دهد : عروس ، عروس !

صِحَبی خِروسَکی قِصِّۀ مِ

گفت کی : اَی خِروسِ چشم بستۀ مِ

صاحبِ خروسِ قصّۀ من ، گفت که : ای خروس چشم بسته­ ام

تِه کی نِه پول دَری و نِه شُغل و کار

سَرِت نِخوردِه به سِنگی روزگار

تو که نه پول داری ، نه شغل و کار ، سرت هم به سنگِ روزگار نخورده است .

تِ کی هوچ پِگَه نِگی قوقولی قوقو

صِحَبِت به تِه مِگَ : « کَچِه لِگو »

تو که هیچ صبح پگاهی « قوقولی قوقو » نگویی ، صاحبت به تو می ­گوید : ساده !

صُحبَتی زِن بُردنت دِگَه چینِه ؟

گِندِمو دَری خَنَه ر کی وَرچینه ؟

صحبت از زن بُردنَت دیگر چیست ؟ پس گندمهای دربِ خانه را چه کسی برچیند ؟

خِروسک پاشه دِ یَک کَوش کِرد و گفت :

نِگا کو اَلاون صِدام رِفته کِلوفت

خروس پایش را در یک کفش کرد و گفت : نگاه کن الآن صدای من کُلُفت شده است !

پِرُّ مِ وَل وَل مِنِن مثلی طِلا

دُمبمِ شَنَه مِنام مِ سِر بَلا

پَرهای من مثل طلا وَل وَل / بَرق می ­زنند ، دُمم را هم سَربالا شانه می­ کنم !

دِگَه وَختِش رِسیَه کی زِن کِنام

پَیی دَری هَمسَیَه ر چِمِن کِنام

دیگر وقتش رسیده که زن بگیرم ، پای دربِ همسایه را چَمن کنم / بکوبم !

( کنایه از اصرار در خواستگاری )

مُرغی هَمسَیَه ر دِیه چِه خوشکِله ؟

صِحَبی مُرغِ دِیه دِ وِل وِلِه ؟

مُرغ همسایه را دیده­ ای چقدر خوشگل است ؟! صاحبِ مرغ را دیده ­ای در ولوله و هیجان است ؟!

مرغی چاق و با وفا و سر به زیر

پِرُّ او نَرم و سفید عَینی حریر

مرغِ چاق و باوفا و سر به زیری است ، پَرهایش هم نَرم و سفید مانندِ حریر است .

ابروهاش کِمَانینه مِردُمکش سیا سیا

چِشمَکام مِزنَه مِگَه : خِروسِ مِ بیا بیا

اَبروهایش مانندِ کَمان است ، مردمکش سیاهِ سیاه ، به من چشمک می ­زند می ­گوید : خروسِ من بیا بیا !

ماری او پیرِ و لِکِّ لِک مِنَه

هَنَر از سِر پِنجِه­ هاش چِکِ چِک مِنَه

مادرِ او پیر است و به سختی راه می ­رود ، هنر از سرپنجه­ هایش می ­چکد !

اَگه او بشوِه عَروسی ای خَنَه

نِه نِهار مُشکِل دَرَه ، نِه صُبحَنَه

اگر او عروسِ این خانه شود ، مشکلِ ناهار و صبحانه وجود ندارد .

صِحَبی خِروس کی دی خِروسِ جاهلِ جِوو

پا دِ یَک کَوش کِردَه و مِگَه : هَمو

صاحبِ خروس که دید خروسِ جاهلِ جوان ، پا در یک کفش کرده و می ­گوید : فقط همان !

گفت کی : خاب بَشِه خودام فِردا سَحَر

مِرام و هَمسیه هار مِنام خِبَر

گفت که : خُب ، باشد خودم فردا صبح ، می ­روم و همسایه ­ها را خبر می­ کنم .

فامیلا هَمسَیه­ ها با دِهُل و سِنّا و دَف

خُنچه ­ها وَردِشتَنو دِ خُنچِه ­ها تُخمِ عَلَف

فامیلها و همسایه­ ها با دُهُل و سُرنا و دَف ، خُنچه ­ها / خوانچه­ / طَبَق بر روی سر گذاشته و در آنها تخمِ علف است .

+++

زِناشَ اَرا کنون و مِرداشَ سِبیل سِبیل

چو بَزی مِنِن اونا دو نِفری با دسته بیل

زنهایشان آرا / آرایش ­کُنان و مردهایشان سبیل در سبیل ، دو نفری با دسته­ بیل چوب ­بازی می ­کنند .

یَک عَدّه هورا مِنِن و یَک عَدّه شَباش مِگِن

یَک عِدّه فُحِش مِتن و یَک عِدّه دِعاش مِنِن

عدّه ­ای « هورا » و عدّه ­ای « شادباش » می ­گویند ، گروهی فحش می ­دهند و گروهی دعا می ­کنند .

جِوونا یَک عَدِّه­­ شَه لات بَزی ­ها به دَر مِنِن

با او کار و گِندِشَه شیطونِ هَی خِبَر مِنِن

گروهی از جوانها لات ­بازی در می ­آورند ، با کار و گندشان هی شیطان را خبر می ­کنند .

دخترا یَک عَده­ شَه خیلی اَروم و مَحجوبِن

هَمونا پیشِ خدا بندۀ خوب و محبوبِن

گروهی از دخترها خیلی آرام و محجوبند ، همانها پیشِ خدا بندۀ خوب و دوست داشتنی ­اند .

خلاصه عروسی و بزِن بکووی وَر پانِه

مرغی هَمسایَه عروس و او خروسام دَمانه

خلاصه عروسی و بزن و بکوبی برپاست ، مرغِ همسایه عروس و خروس هم داماد است .

+++

وقتی شَو عروس دَمار وَ جا مِنِن

یَک عِدّه کیسه گِناه دِ جا مِنِن

وقتی شب عروس و داماد را به حِجله می­ فرستند ، گروهی کیسۀ گناه خود را پُر می­ کنند .

+++

فِردَا ، روزی شَوی دامادی او

خِروسَک مِخَنَه هَی : قوقولی قوقو

فردا ، صبحِ شبِ دامادی ، خروس هی آواز سر می ­دهد : قوقولی قوقو

بیا اَی مُرغَک خوب ، تازِه عَروس

بیا اَی مرغک خوب ، جُفتِ خروس

ای مرغک خوب ! ای تازه عروس بیا ! ای جُفت خروس بیا !

بیا از خَنَه وَبیری ، سِحَره !

بیا ببو دِ بیری چه خِبَره

بیا از خانه بیرون ، سَحَر است ، بیا ببین در بیرون چه خبر است !

بیا و کُندی خَنَه ر جَرو بزِن

بیا ، بَرف اَمیَه ، اونار پَرو بزِن

بیا کَندوخانه / انباری را جارو بزن ، بیا برف آمده آنها را پارو بزن .

بیا و قِلِف وَزِیِری پوسَه کو

سِوا از ای گِندِما شِبوشَه کو

بیا قلف / قابلمه مسی را زیر پوسه / آرام­پز بگذار ، و آفتها را از گندمها جدا کُن .

پوسه : ریختن ذغال زیر و روی قلف ـ شبوشه : نوعی حَشره­ آفتِ گندم 

بیا ، یَک بجَگَری وَردَ بریم

یَک کِمی خُلفَه و روجنَجی اَریم

بیا یک وجین­ کننده بردار برویم ، مقداری خُلفه و روجناجی ( نوعی سبزی خودرو ) بیاوریم .

بیا و با تِیغ ای علِف دِرَو

کِمَکام کو تَا کِنام مِیمار بیرَو

بیا کمک کن تا با داس ، شاخه ­های بی ­رویّۀ میم / مو / درختانِ انگور را ببرّم .

بیا و میشار بدوش و برِّهار

سِواشَه کو و برو برِ نِهار

بیا و میش ­ها را بدوش و برّه ­ها را جدا کن و برای درست کردنِ ناهار برو .

خِلَاصَه ، خِروس مِگُفت و کار مِکِرد

دِ دِلِش هَی هَوَسی نِهار مِکِرد

خلاصه خروس این حرفها را می ­گفت و کار می ­کرد و گاه در دلش هوس ناهار می ­کرد .

خِروسَک هَی کار مِکِرد و حَرف مِزَه

نوکِّشِه هَی دِ یَخ و دِ بَرف مِزَه

خروس همین طور کار می ­کرد و حرف می­ زد و منقارش را در یخ و برف می ­زد .

او خِروس هَمی کی شُد وَختی نِهار

اَمَه بنشَست عَینی بُرجِ زَهرمار

آن خروس همین که وقت ناهار شد ، دقیقاً مثل « بُرج زهر مار » ( کنایه از ناراحتی بسیار ) آمد نشست .

خَنوم مُرغَه تَحتِروم کِردَه و تَخت

خُسبیَه ، پونِکی مِزنَه دِ رو تَخت

خانم مرغ پَرهایش را باد انداخته و راحت روی تخت خُسبیده و پینکی / چَرت می ­زند .

نِه نِهار دِرُسته ، نِه خَنَه جَرو

نِه حَیاط تِمیزه ، نِه برفا پَرو

نه ناهار درست است ، نه خانه جارو شده ، نه حیاط تمیز است ، نه برفها پارو شده .

خِروسَه دَست از دهَن وَرداشت و گفت :

وَخی یالّا مُرغَکی تِنِه کِلُفت

خروس دست از دهان برداشت و گفت : برخیز ای مرغک تنه کُلُفت !

برو پیش صِحَبی اَولِه دِروت

برو یالّا کی نِبونام رِنگ و روت

برو پیشِ صاحبِ آبله در صورتت ، زود برو که رنگ و رویت را نبینم .

برو زود کُونِه پلَشتی بی­ حَیا

برو یالّا چَنِه خُشکی لِوسیا

زود برو ای کُهنۀ پلشت / ناپاک بی­ حیا ، زود برو چانه خشکِ لب ­سیاه

مارِتام مثلی خودِت رَاحت ­طِلَب

برو یالّا مُرغکی جِشتِ جِلَب

مادرت هم مثلِ خودت راحت طلب است ، زود برو مرغکِ زشتِ جَلَب

مُرغَکِ تازه ­عروسِ خوش ­خیال

تَزَه بیدار شد از خُو و خیال

مرغکِ تازه ­عروس خوش­ خیال ، تازه از خواب و خیال بیدار شد .

دید کی اَی داد خِروس حُرحُری

عَینی یَک مُرغِ کِروجِ کُرکُری

دید که ای داد و بی­ داد خروسِ حُرحُری مانندِ یک مرغِ کُرچ کُرکُری

پشَنیش چُرتِ و اَخمِش دِ هَمِه

سر و تِه حَرفِش نِهار و شِکِمِه

پیشانیش چُرت و اَخمهایش در هم است ، سر و تَه حرفش ناهار و شکم است !

گُفت : کی اَی داد خِروسی بی مِحَل

همه حَرفات دِروغ بو و دِغَل

مرغ گفت : ای داد و بیداد خروسِ بی ­محلّ ، همۀ حرفهایت دروغ و دَغَل بود ؟!

مُرغ لَو سی­ سیری از تِرسِ خروس

کی دِلِشِه بزیَه بو هَمچی عروس

مرغِ لب سی سیری ( 2250 گرمی ) از ترسِ خروسی که از چُنین عروسی دلزده شده بود 

سَری لُخت و پا برینه بی ­قِرار

اَمیَه به دِمی دَر و کِردَه فِرار

سرِ لُخت و پا برهنه ، بی ­قرار ، دمِ درب آمده بود و فرار کرده بود .

29 / 12 /  1374